जाणून घ्या, नाशिकमधील भारताचे लष्करी सामर्थ

रवींद्र केडिया

देवळाली, ओझरमुळे नाशिकची ओळख देशाच्या लष्करी नकाशावर झाली. हवाईदल व भूदलासाठी लागणारे महत्वाचे विभाग नाशिकमध्येच आहे. देशाच्या संरक्षण व्यवस्थेत नाशिक शहराने आपला महत्वाचा वाटा उचलला आहे. आज प्रजाकसत्ताक दिनामुळे जाणून घेऊ या नाशिकमधील भारताच्या लष्करी सामर्थाची माहिती…

स्कूल ऑफ आर्टिलरी

भारतीय सैन्य दलासाठी ‘स्कूल ऑफ आर्टिलरी’ची स्थापना एप्रिल 1918 मध्ये पाकिस्तानमधील काकुल येथे झाली. त्यानंतर जून1941 मध्ये ते देवळाली येथे गेले. कराची येथील एन्टी-एअरक्राफ्ट स्कूल देखील देवळाली येथे आले. स्वातंत्र्यानंतर स्कूल ऑफ आर्टिलरीत बरेच बदल झाले. भारतीय सैन्यातील तोफखाना रेजिमेंटचाविस्तार करण्यात आला. यामुळे एअर डिफेन्स विंग उडीसातील गोपाळपूर येथे गेले. त्याचे नाव एअर डिफेन्स गाईडेड मिसाईल स्कूल करण्यात आले. जानेवारी 1982 मध्ये एअर ऑब्झर्वेशन पोस्ट शाखेचे नाव बदलून एव्हिएशन विंग असे ठेवले गेले. एप्रिल 2004 पासून कॉम्बॅट आर्मी एव्हिएशन ट्रेनिंग स्कूल (सीएटीएस) ची स्थापना झाली. मे 2004 पासून स्कूलच्या एव्हिएशन विंग पूर्णपणे कॅटस्मध्ये समाविष्ट करण्यात आली.

देवळालीची जागा 1941 पासून गनर अल्मा मेटरची आहे. ही मोहक छावणी अधिकारी, कनिष्ठ कमिशन ऑफिसर आणि तोफखाना रेजिमेंटच्या इतर रँकसाठी केवळ प्रशिक्षण आस्थापनांपेक्षा जास्त आहे. या स्कूलमध्ये विविध विंग्स आणि युनिट्स कार्यरत आहेत. सिद्धांत आणि युक्तीशास्त्र (एफडीटी)विभागाचे प्राध्यापक म्हणून मेजर जनरल कार्यरत असतात. तर वाईओ आणि एलजीएससी (ओ) अभ्यासक्रमांना सामरिक ज्ञान देण्यात येते. याठिकाणी गनरी विंगकडून बंदूक, रॉकेट आणि क्षेपणास्त्रांचे प्रशिक्षण दिले जाते.

सटा विंग ऑफिसरयांच्या माध्यमातून कनिष्ठ कमिशन ऑफिसर आणि नॉन कमिशन ऑफिसर यांचे प्रशिक्षण घेतले जाते. टेक्निकल इंस्ट्रक्टर्स फायर कंट्रोल (टीआयएफसी) कोर्स आणि लाँंग गनरी स्टाफ कोर्स ठेवण्यात आलेला आहे. उच्च तंत्रज्ञानाची साधने आणि त्यांचा समावेश केल्यामुळे शत्रूपक्षाशी युध्द करताना मौल्यवान माहिती होण्यात मदत होते.

माहिती तंत्रज्ञान विभाग येथे आहे. माहिती तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात अधिकारी रँकच्या खाली अधिकारी आणि व्यक्तींना प्रशिक्षण देते. सायबर प्रकरणांमध्ये वास्तविक वेळ प्रशिक्षण देण्यासाठी विभागातील राज्यकला यात शिकवली जाते.

तांत्रिक सहाय्य रेजिमेंट, कर्मचारी, उपकरणे आणि वाहने यांच्या अविभाज्य घटकांसह, शाळेच्या प्रशासकीय आणि प्रशिक्षण समर्थन आवश्यकतांची पूर्तता करते. तोफखान्याच्या विविध भूमिका व कार्य यांच्या अनुषंगाने विविध प्रशिक्षण शाखांमध्ये तोफखान्याच्या विशिष्ट शाखांचे विशेष प्रशिक्षण घेतले जाते. शैक्षणिक हाताळणी व शिक्षकांच्या मार्गदर्शनाखाली शिक्षकांकडून गोळीबार करण्याच्या सूचना देण्याच्या श्रेणीतील तपशीलांची आवश्यकता पूर्ण करण्यासाठी, शाळेच्या कमांडमध्ये अनेक सहयोगी युनिट्स आहेत.

असे आहेत कर्मचारी

संपूर्ण स्टेशनला लॉजिस्टिक बॅकिंग ही एक विस्तृत सैन्य अभियांत्रिकी सेवा संस्था, मिलिटरी हॉस्पिटल, सप्लाय डेपो आणि स्टॅटिक वर्कशॉप ईएमई पुरविते. देवळालीचे कायमस्वरुपी सैन्य मनुष्यबळ म्हणजे सुमारे 108 अधिकारी, 106 कनिष्ठ कमिशन अधिकारी, 750 इतर पद आणि 230 नागरी कर्मचारी. याव्यतिरिक्त, सरासरी एकाच वेळी सुमारे 300 अधिकारी आणि 400 कनिष्ठ कमिशनर अधिकारी आणि नॉन कमिशन अधिकारी अभ्यासक्रमांना उपस्थित असतात.

अभ्यासक्रमांत विविधता

दरवर्षी सुमारे 20 अभ्यासक्रम चालवतात. याव्यतिरिक्त, शाळा मैत्रीपूर्ण परदेशांच्या सशस्त्र दलातील मोठ्या संख्येने अधिकारी आणि एनसीओ प्रशिक्षण देते. जेसीओ आणि एनसीओच्या प्रशिक्षणात चांगले युनिट इंस्ट्रक्टर (ताणून) काढण्यावर ताण पडत आहे. वेगवेगळ्या प्रकारच्या उपकरणांसाठी वेगवेगळे कोर्सेस चालवले जातात. खरं तर अशा प्रकारच्या प्रशिक्षणाचे विविध प्रकार याचा अंदाज लावला जाऊ शकतो की केवळ गनरी फॅकल्टीमध्ये बारा वेगवेगळ्या तोफखान्यांवरील सूचना दिल्या जातात. यंग ऑफिसर (वाईओ) कोर्सपासून अधिकारी आपल्या करियरच्या वेगवेगळ्या टप्प्यात पुढील प्रशिक्षण घेण्यासाठी देवळाली परत येत आहेत. सर्वात प्रतिष्ठित कोर्स म्हणजे लॉन्ग गनरी स्टाफ कोर्स (एलजीएससी) जो अधिकारी आणि अधिकारी श्रेणी खाली असलेल्या कर्मचाऱ्यांसाठी घेतो.

अभ्यासक्रमाचे उद्दीष्ट गनररी (आयएसजी) मधील इन्स्ट्रक्टरांना प्रशिक्षण देणे आहे. आयएसजी हे स्कूल ऑफ आर्टिलरीमध्ये प्रशिक्षक म्हणून पोस्ट केलेले आहेत आणि लाल रेड बँडद्वारे त्यांच्या पीक कॅप आणि पगडीभोवती प्रतिष्ठित आहेत. शाळेतील शिक्षकांच्या अत्यंत उच्च क्षमतेचा अंदाज लावला जाऊ शकतो की दरवर्षी स्टाफ कॉलेज कोर्ससाठी नामित केलेले गनर अधिकारी, 800 ते 1000 टक्के एकतर स्कूल ऑफ आर्टिलरीमध्ये ईएसजी आहेत किंवा आहेत. अभ्यासक्रमाची पध्दत सावधगिरीने विकसित केली गेली आहे जेणेकरून प्रशिक्षण प्रगतीशील असेल आणि सेवा गट आणि अधिकारी, जेसीओ आणि एनसीओ यांचे स्तर अनुरूप असेल. अभ्यासक्रमांचे नियमितपणे पुनरावलोकन केल्याने हे सुनिश्चित होते की अभ्यासक्रम अद्ययावत व प्रभावी आहे.

इको-सामाजिक वातावरण आणि पीस एस्टॅब्लिशमेंट (पीई) च्या बदलामुळे. नवीन आणि आधुनिक प्रशासकीय ब्लॉकची आवश्यकता कल्पना केली गेली. त्यानुसार मुख्यालय स्कूल ऑफ आर्टिलरीच्या प्रशासकीय ब्लॉकच्या नवीन इमारतीचे पायाभूत कामकाज लेफ्टनंट जनरल बी एस पवार, एव्हीएसएम यांनी 2008 रोजी ठेवले. अखेर डिसेंबर 2012 मध्ये बांधकामाचे काम पूर्ण झाले. 01 जाने 2013 रोजी नवीन प्रशासकीय ब्लॉकचे उद्घाटन दि. लेफ्टनंट जनरल व्ही.के. नरुला, एस.एम., कॉम्डट, स्कूल ऑफ आर्टिलरी यांच्या हस्ते करण्यात आले.