नाशिक । प्रतिनिधी Nashik
निफाड तालुक्यातील ( Niphad Taluka ) खानगाव थडी ( Khangaon Thadi )येथे 1911 मध्ये बांधलेल्या नांदूरमध्यमेश्वर धरणावरील नांदूरमध्यमेश्वर पक्षी अभयारण्यात (Nandur Madhyameshwar Bird Sanctuary) पहिल्यांदाच निळ्या गालाचा ‘वेडा राघू'( Veda Raghu ) या नवीन पाहुण्याचे आगमन झाले.
वाळवंटात प्रजनन करणारा हा पक्षी दिशा भरकटल्याने अभयारण्यात आला असावा, असे मत पक्षी अभ्यासक आणि नेचर क्लब ऑफ नाशिकचे अध्यक्ष प्रा. आनंद बोरा यांनी व्यक्त केले आहे. त्याला बघण्यासाठी पक्षी अभ्यासक, पक्षीप्रेमी गर्दी करीत आहेत. या पक्ष्याला प्रथमच या अभयारण्यात बघितले गेले असून एक नवीन पक्ष्याची नोंद देखील झाली आहे. परिसरात तब्बल 265 पेक्षा जास्त जातीचे पक्षी बघावयास मिळतात.
नाशिकमध्ये थंडीची चाहूल लागताच पक्षीतीर्थ समजल्या जाणार्‍या निफाड तालुक्यातील नांदूरमध्यमेश्वर पक्षी अभयारण्यात गवतात राहणार्‍या पक्ष्यांची संख्या कमालीची वाढली असल्याचे चित्र बघावयास मिळत असून पाण्यात राहणार्‍या पक्ष्यांची संख्या देखील वाढत असल्याचे बघावयास मिळत आहे. ब्लू-चीक बी-इटर (मेरोप्स पर्सिकस) हा मधमाशी खाणार्‍या कुटुंबातील मेरोपिडे जवळचा पासेरीन पक्षी आहे. मेरोप्स हे नाव प्राचीन ग्रीक असून मधमाशी खाणारे आणि पर्सिकस हे लॅटिन भाषेत पर्शियन आहे.
हे पक्षी उत्तर आफ्रिका आणि मध्य पूर्व पूर्वेकडील तुर्कीपासून कझाकिस्तान आणि भारतापर्यंत प्रजनन करतात. हा पक्षी सडपातळ असून ते प्रामुख्याने हिरवे असतात. त्याच्या चेहर्‍याला काळ्या डोळ्याच्या पट्ट्यासह निळ्या बाजू असतात. आणि कंठ पिवळा आणि तपकिरी रंगाचा असतो.चोच काळी आहे. त्यांची लांबी 31 सेमी (12 इंच) असते. उप-उष्णकटिबंधीय अर्ध-वाळवंटात हे पक्षी प्रजनन करतात. हे पक्षी 1 ते 3 मीटर (3.3-9.8 फूट) लांबीचा बोगदा बनवून घरटे बनवितात. चार ते आठ गोलाकार पांढरी अंडी घातली जातात. नर आणि मादी दोघेही अंड्याची काळजी घेतात, एकटी मादी रात्रीच्या वेळी ते उबवते.
उष्मायनासाठी 23-26 दिवस लागतात.निळ्या-गालाच्या मधमाश्या खाणार्‍या प्रजाती प्रामुख्याने हवेत पकडलेले उडणारे कीटक खातात. या मधमाशी खाणार्‍यांच्या दोन मान्यताप्राप्त उपप्रजाती आहेत.भारतात हा पक्षी महाराष्ट्रासह गुजरात, राजस्थान, हरियाणा, पंजाब, उत्तर प्रदेश, उत्तराखंड, हिमाचल प्रदेश आणि जम्मू आणि काश्मीर या राज्यांमध्ये आढळतो. या प्रजाती 2200 मीटर उंचीवर पर्यंत आढळतात. ब्लू-चीकड बी-इटर (मेरोप्स पर्सिकस) च्या जागतिक संख्येचे प्रमाण निश्चित केले गेले नाही. या मधमाश्या खाणार्‍या प्रजातींची एकूण संख्या स्थिर मानली जाते. त्याच्या संपूर्ण श्रेणीमध्ये हे दुर्मिळ ते अगदी सामान्य असल्याचे नोंदवले जाते.शेतीच्या विकासावर होणारे परिणाम आणि घरटे बांधण्याच्या ठिकाणी होणारे त्रास हे मुख्य धोके आहेत. जे या मधमाश्या खाणार्‍या प्रजातींचे अस्तित्व धोक्यात आणू शकतात.
इंटरनॅशनल युनियन फॉर कॉन्झर्व्हेशन ऑफ नेचर ने मधमाश्या खाणार्‍या प्रजातींचे वर्गीकरण आणि मूल्यांकन केले आहे आणि त्यांना कमीतकमी चिंता म्हणून सूचीबद्ध केले आहे. दक्षिण भारतात हा पक्षी क्वचितच दिसतो. नांदूरमध्ये हा पक्षी प्रथमच दिसला असून या पक्ष्याची नोंद आता पर्यंत अभयारण्याच्या सूची मध्ये नव्हती.वेडा राघूचे आता या परिसरात तीन जाती बघावयास मिळणार आहे.हिवाळ्यात येणार्‍या स्थलांतरित पक्ष्यांकडे देखील लक्ष ठेवावे लागणार आहे. यावर्षी जास्त पडलेल्या पावसामुळे पक्ष्यांच्या स्थलांतरात बदल झाला का, हे देखील अभ्यासाने आवश्यक असणार आहे.
दक्षिण भारतात क्वचितच दिसणारा हा पक्षी पंजाब, पाकिस्तान, राजस्थानमध्ये दिसतो. नांदूरमध्यमेश्वर पक्षी अभयारण्यात तो पहिल्यांदाच बघावयास मिळाला असून वातावरण बदलामुळे दिशा चुकून तो इथे आला असावा. वनविभागाने पक्षिमित्रांच्या सहकार्याने दर महिन्याला पक्षी गणना घेणे आवश्यक असून नवीन पक्ष्यांच्या नोदी देखील ठेवणे गरजेचे आहे. – प्रा. आनंद बोरा, अध्यक्ष, नेचर क्लब ऑफ नाशिक (Prof. Anand Bora, President, Nature Club of Nashik)
